Για την περίοδο 1990-1999.
Από τα μέσα του 1988 η Ελλάδα ταλανίζεται από το σκάνδαλο Κοσκωτά, του τραπεζίτη εναντίον του οποίου ασκήθηκε δίωξη για κατάχρηση δισεκατομμυρίων. Βασικός στόχος της αντιπολίτευσης (ΝΔ) υπήρξε η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και πιο συγκεκριμένα ο Α. Παπανδρέου που κατηγορήθηκε για δωροδοκία από τον Κοσκωτά (υπόθεση Pampers). Ο υπουργός Δικαιοσύνης Μ. Κουτσόγιωργας και οι Δ. Τσοβόλας, Γ. Πέτσος και Π. Ρουμελιώτης κατηγορήθηκαν αντιστοίχως για ηθική αυτουργία, δωροδοκία αλλά και τη μη λήψη μέτρων ελέγχου της Τράπεζας Κρήτης. Στις εκλογές στις 18 Ιουνίου 1989 παρότι η ΝΔ επικράτησε, δεν κατόρθωσε να βγάλει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Έτσι την 1 Ιουλίου 1989 Μητσοτάκης, Φλωράκης και Κύρκος αποφάσισαν την δημιουργία μιας κυβέρνησης συνεργασίας μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και Συνασπισμού. Η συγκυβέρνηση υπό την προεδρία του Τζανή Τζαννετάκη θα είχε διπλό στόχο: τη δρομολόγηση των διαδικασιών της κάθαρσης του πολιτικού συστήματος και την προετοιμασία αδιάβλητων εκλογών. Σε αυτό το περιβάλλον και εξαιτίας της αδυναμίας εκλογής προέδρου της Δημοκρατίας, πραγματοποιούνται πρόωρες εκλογές στις 8 Απρίλη του 1990 όπου και εκλέγεται πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης (η Ν.Δ εκλέγεται πρώτο κόμμα με 46,88% με το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου να ακολουθεί με 40%). Η περίοδος επέλασης του νεοφιλελευθερισμού ξεκινά με στόχο την επιβολή ακραίων μεταρρυθμίσεων και την ανατροπή όλων των κοινωνικών κατακτήσεων της μεταπολίτευσης. Κάτι τέτοιο όμως δεν θα αποδειχθεί καθόλου εύκολο, καθώς τα αγωνιζόμενα τμήματα της κοινωνίας αντιστέκονται δυναμικά και η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις.
Η αρχή γίνεται με την απεργία της ΟΛΜΕ το 1990. Ακολουθούν και άλλες μεγάλες απεργίες ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις όπως της Πειραϊκής-Πατραϊκής, της Ολύμπικ Κέτερινγκ, της ΒΕΛΚΑ, της ΠΥΡΚΑΛ κλπ. Στο τέλος του 1990 και στις αρχές του 1991 η κυβέρνηση έρχεται αντιμέτωπη με τις μαθητικές και φοιτητικές καταλήψεις. Ο χώρος της Παιδείας βρίσκεται σε αναβρασμό, εξαιτίας της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που προωθούσε η κυβέρνηση. Η Ν.Δ. ανακοινώνει το αναχρονιστικό πολυνομοσχέδιο για την Παιδεία που προβλέπει μεταξύ άλλων την λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, την κατάργηση των δωρεάν συγγραμμάτων, τον περιορισμό του πανεπιστημιακού ασύλου, την επιβολή ομοιόμορφης ενδυμασίας, την έπαρση της σημαίας, την επαναφορά της καθημερινής προσευχής και του ομαδικού εκκλησιασμού, την ολοσχερή κατάργηση των αδικαιολόγητων απουσιών και την επιβολή ενός point system ελέγχου και ποινικοποίησης της συμπεριφοράς των μαθητών. Τα μέτρα αυτά προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις που μεταφράζονται σε μεγάλο απεργιακό κύμα, συγκεντρώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία. Ξεκινούν φοιτητικές και μαθητικές κινητοποιήσεις με καταλήψεις και διαδηλώσεις δεκάδων χιλιάδων κόσμου. Στα μέσα Δεκέμβρη, τα κατειλημμένα γυμνάσια και λύκεια ξεπερνούν το 70%. Η κατάσταση είναι έκρυθμη και πολιτικά οξυμένη, με την κυβέρνηση να δέχεται τα πυρά σύσσωμης της αντιπολίτευσης. Ο κομματικός μηχανισμός της ΝΔ κινητοποιεί ομάδες αγανακτισμένων γονέων που ζητούν τον τερματισμό των καταλήψεων, έστω και δια της βίας. Ομάδες ροπαλοφόρων εισβάλλουν σε κατειλημμένα σχολεία και τραυματίζουν μαθητές. Σε αυτή τη συγκυρία στις 8 Γενάρη του 1991, μέλη της ΟΝΝΕΔ προσπαθούν να ανακαταλάβουν το 3ο Γυμνάσιο – Λύκειο Πάτρας. Κατά τη διάρκεια συμπλοκής που επακολουθεί δολοφονείται με σιδερολοστό στο κεφάλι από το στέλεχος της ΟΝΝΕΔ και δημοτικό σύμβουλο της Ν.Δ. Γιάννη Καλαμπόκα, ο καθηγητής του σχολείου Νίκος Τεμπονέρας, μέλος του Εργατικού Αντιιμπεριαλιστικού Μετώπου. Μετά τη δολοφονία του Τεμπονέρα και την τεράστια πίεση του νεολαιίστικου κινήματος παραιτείται ο Υπουργός Παιδείας Κοντογιαννόπουλος και η πρόταση νόμου για τις μεταρρυθμίσεις στην παιδεία αποσύρεται.
Το Φλεβάρη του 1991 μπαίνουν στη μάχη οι εργαζόμενοι της ΕΑΣ, πραγματοποιώντας έναν από τους πιο εμβληματικούς αγώνες της εποχής. Την πρώτη μέρα του Φλεβάρη καταλαμβάνουν τα γραφεία της Διοίκησης της εταιρείας και ξεκινούν απεργίες για αυξήσεις, κόντρα στην πολιτική της μείωσης μισθών. Τον Ιούλη του 1992 ανακοινώνονται 1.200 απολύσεις για να ανοίξει ο δρόμος της ιδιωτικοποίησης. Στη συνέλευσή τους στο Σπόρτινγκ, οι εργαζόμενοι της ΕΑΣ αποφασίζουν απεργίες διαρκείας. Στις 21 Αυγούστου του 1992 η κυβέρνηση προσπαθεί να βγάλει τα λεωφορεία από το Βοτανικό. Το αμαξοστάσιο μετατρέπεται σε πεδίο μάχης από τα ΜΑΤ. Χιλιάδες εργαζόμενοι καταφθάνουν από όλη την Αθήνα για να στηρίξουν την περιφρούρηση. Φορτηγό του Δήμου Αθήνας ξεφορτώνει ξύλα για τις φωτιές που ανάβουν οι απεργοί, ενώ κάτοικοι από τη γύρω περιοχή δίνουν λεμόνια και βαζελίνη στους απεργούς για να αντιμετωπίσουν τα δακρυγόνα. Το παράδειγμα των εργαζόμενων στα λεωφορεία είναι φάρος. Τον «δρόμο της ΕΑΣ» με «την μάχη του Βοτανικού» ακολουθεί όλη η υπόλοιπη εργατική τάξη. Γίνονται απεργίες για το ασφαλιστικό, για την ιδιωτικοποίηση στη ΔΕΗ και τον ΟΤΕ, κανένας δεν μένει έξω από τη σύγκρουση. Οι απεργίες στα νοσοκομεία συνεχίζονται πανελλαδικά αυτή τη φορά. Οι ναυτεργάτες, οι δάσκαλοι και οι οικοδόμοι μπαίνουν και αυτοί στο χορό των απεργιών.
Το 1993 βρίσκει τη Ν.Δ. να κλυδωνίζεται από εσωκομματικές αντιθέσεις. Τα δύο μεγάλα συλλαλητήρια σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη για το ζήτημα της αναγνώρισης και μετονομασίας των Σκοπίων συμβάλλουν στην φθορά της κυβέρνησης, με τον τότε Υπουργό Α. Σαμαρά να απομακρύνεται και να ιδρύει λίγο αργότερα το κόμμα «Πολιτική Άνοιξη». Ακολουθεί η παραίτηση του βουλευτή Γ. Συμπιλίδη που επιταχύνει τις εξελίξεις και οδηγεί στην ανατροπή της κυβέρνησης και στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών στις 10 Οκτώβρη του 1993. Νικητής στις εκλογές βγαίνει με 46,8% το ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Την ίδια περίοδο , αξιοποιώντας το εθνικιστικό ντελίριο των κινητοποιήσεων για το Μακεδονικό που είχαν προηγηθεί, ενισχύεται σε κάποιο βαθμό και η Ναζιστική Οργάνωση Χρυσή Αυγή του Ν. Μιχαλολιάκου. Μια οργάνωση η οποία τις επόμενες χρονιές θα συνδράμει πλάι στις δυνάμεις καταστολής σε εκκενώσεις καταλήψεων, σε βίαιες και δολοφονικές επιθέσεις ενάντια σε διαδηλωτές, απεργούς και μετανάστες. Σταθμός της δράσης της, η συμβολή στην καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1995. Εκεί που συναντήθηκαν αναρχικοί, αντιεξουσιαστές, άγριοι νεολαίοι και ανυπότακτοι άνθρωποι. Άνθρωποι από διαφορετικά κομμάτια, μέσα από τις ιδιαίτερες διαδρομές του ο καθένας, όλοι όμως, με σαφείς συγκρουσιακές διαθέσεις ενάντια στο κράτος και την εξουσία.
Το 1996 την εξουσία αναλαμβάνει το ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη. Είναι η εποχή του σοσιαλφιλελευθερισμού, που κομψά ονομάζεται «εκσυγχρονισμός της οικονομίας». Οι ηγεσίες των συνδικάτων καλλιεργούν τη λογική της «κοινωνικής συναίνεσης» και της «εργασιακής ειρήνης». Ακόμα όμως και μέσα σε αυτό το κλίμα, τα πρώτα σημάδια των κοινωνικών εκρήξεων είναι ήδη ορατά. Οι αγροτικές κινητοποιήσεις που ξεσπούν την επόμενη χρονιά εκφράζονται μαχητικά με κλεισίματα της εθνικής οδού, συχνές συγκρούσεις με την αστυνομία και δυναμικά μπλόκα. Τα αιτήματα των αγροτών συμπυκνώνονται γύρω από την πολιτική λιτότητας που επιβάλλει η Ε.Ε. και η κυβέρνηση.
Η παγκόσμια οικονομία επιβάλλει όχι μόνο την οικονομική εξαθλίωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό μεγάλων κομματιών της κοινωνίας στον βωμό της καπιταλιστικής ανάπτυξης και της λεηλασίας της φύσης, αλλά και τη συντριβή κάθε τοπικής ιδιαιτερότητας, στο βαθμό που αυτή αποτελεί εμπόδιο στα επεκτατικά σχέδια του κράτους και των αφεντικών. Έτσι στις αντιστάσεις των τοπικών κοινωνιών των τελευταίων χρόνων έρχεται να προστεθεί και εκείνη των κατοίκων των χωριών Βαρβάρα και Ολυμπιάδα στη Χαλκιδική. Το Δεκέμβριο του 1995 το κράτος πουλά τα μεταλλεία στην καναδική πολυεθνική tvx gold παραχωρώντας της μεταλλευτικά δικαιώματα σε έκταση 314 τετραγωνικών χιλιομέτρων με σκοπό την επέκταση των μεταλλευτικών εργασιών, την εγκατάσταση μεταλλουργίας χρυσού στην Ολυμπιάδα και τη δημιουργία αγνώστου αριθμού λατομείων και εργοστασίων παραγωγής ασβεστόλιθου στα βουνά της Βαρβάρας, που θα μετατρέψουν οριστικά πλέον την περιοχή σε κρανίου τόπο. Οι κάτοικοι είναι αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν την εγκατάσταση της μεταλλουργίας χρυσού στην περιοχή τους. Στις 17 Οκτώβρη 1996 ξεσπούν άγριες συμπλοκές μεταξύ των ΜΑΤ και των κατοίκων που βρίσκονται εκείνη τη στιγμή εκεί (τριάντα άτομα κυρίως γυναίκες και συνταξιούχοι). Στην Ολυμπιάδα οι καμπάνες χτυπούν ασταμάτητα ειδοποιώντας τον κόσμο για τον ερχομό των μπάτσων. Ο επικεφαλής των MAT προειδοποιεί τον κόσμο να ανοίξει το δρόμο. Ο κόσμος αρνείται και οι γυναίκες ουρλιάζουν. «Στις 17 του Οκτώβρη ήταν το δικό μας Πολυτεχνείο» αυτή η φράση ανήκει στους ίδιους τους κατοίκους και είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί στην περιοχή.
Το 1997-1998, απέναντι στην μεγάλου εύρους επιχειρούμενη αναδιάρθρωση στο χώρο της παιδείας, χιλιάδες εκπαιδευτικοί, αναπληρωτές, ωρομίσθιοι, άνεργοι, αδιόριστοι και ετεροαπασχολούμενοι, ο κόσμος που βρίσκεται στην γκρίζα ζώνη της εργασίας και της ανεργίας, εισβάλλει ορμητικά και εξεγερτικά στο προσκήνιο. Εναντιώνεται στην πολιτική της αστικής τάξης της χώρας που επιτάσσει γενίκευση της ελαστικής εργασίας και σπάσιμο κάθε στοιχείου σταθερότητας και ασφάλειας, όπως ήταν η επετηρίδα και αντιπαρατίθεται με το σύνολο της αναδιάρθρωσης που αποσκοπούσε στην κατάργηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το πτυχίο. Συσπειρώνεται σε ανεξάρτητες από τον υποταγμένο συνδικαλισμό μορφές οργάνωσης και αγώνα και επιλέγει τη σύγκρουση.
Σχεδόν σε 30 πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λαμία, Γιάννενα, Αλεξανδρούπολη, Βόλο, Ρόδο, Ρέθυμνο, Σέρρες, Αγρίνιο, Ηράκλειο, Χαλκίδα, Πύργο, Κοζάνη και πολλές ακόμα), από τις 12 Ιούνη και όλες τις ημέρες του «διαγωνισμού της ντροπής», όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ, δεκάδες χιλιάδες εκπαιδευτικοί και νεολαίοι, αδιόριστοι, αναπληρωτές, φοιτητές, πολιορκούν κυριολεκτικά τα εξεταστικά κέντρα με ένα και βασικό στόχο, την κατάληψή τους και την ακύρωση του διαγωνισμού. Μαζί τους, στους δρόμους της σύγκρουσης βρίσκονται τα αλληλέγγυα κομμάτια της κοινωνίας, όπως αυτά του αντιεξουσιαστικού χώρου. Την ίδια χρονιά, έξω από τα δικαστήρια της σχολής Ευελπίδων εκπαιδευτικοί και φοιτητές συγκεντρώνονται σε ένδειξη συμπαράστασης στους διαδηλωτές που είχαν συλληφθεί για τη συμμετοχή τους στις κινητοποιήσεις κατά του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ. Εκεί μέλη της «Χρυσής Αυγής» που βρίσκονται στα δικαστήρια για άλλο λόγο επιχειρούν δολοφονική επίθεση εναντίον του αγωνιστή φοιτητή Κουσουρή. Μια επίθεση που παραλίγο να κοστίσει τη ζωή του.
Την περίοδο 1998-1999, πραγματοποιούνται απεργίες όπως αυτή των εργαζομένων στην Ιονική τράπεζα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και την πώληση της στην Alpha Bank, με τη μάχη να στήνεται στο μηχανογραφικό κέντρο του Πειραιά, που είναι η καρδιά της τράπεζας.
Ένα σημαντικό κίνημα αναπτύσσεται και στους χώρους της εκπαίδευσης εναντίον της αντιδραστικής μεταρρύθμισης του υπουργού Παιδείας Γεράσιμου Αρσένη, που μεταξύ άλλων επανέφερε τις πανελλαδικές εξετάσεις σε 14 μαθήματα στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου και την κατάργηση των μετεξεταστέων. Διαμορφώνεται έτσι ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, προεικονίζοντας μια νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση στο εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς το κυνήγι του βαθμού, η εντατικοποίηση των ρυθμών της ζωής, ο άτυπος εξαναγκασμός στα φροντιστήρια θα δημιουργούσαν ένα ασφυκτικό περιβάλλον για τους μαθητές, ειδικά για όσους προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα. Αποφασιστική υπήρξε η αντίδραση τους, με μαζικές συνελεύσεις, καταλήψεις στα σχολεία, δυναμικές διαδηλώσεις και κλεισίματα δρόμων προκειμένου να σταματήσουν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
Το 1999 οι βομβαρδισμοί στη Γιουγκοσλαβία βρίσκουν την Ελλάδα με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη. Ο εκσυγχρονισμός είναι στα φόρτε του λίγα χρόνια πριν την Ολυμπιάδα και με το όραμα της βαλκανικής διείσδυσης να είναι ακόμα ενεργό. Η Ελλάδα λόγω των παραδοσιακών της δεσμών με την Σερβία, χρησιμοποιείται σαν ένας βολικός ενδιάμεσος από το ΝΑΤΟ. Η ελληνική Κυβέρνηση δεν βάζει κανένα εμπόδιο στους πολεμικούς σχεδιασμούς στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Η τεράστια αντίδραση της κοινωνίας με αποκλεισμούς λιμανιών, σαμποτάζ και μεγάλες μαχητικές αντιπολεμικές διαδηλώσεις (επίσκεψη Κλίντον) λειτουργεί εν μέρει σαν ανάχωμα στην πιο ενεργή εμπλοκή της χώρας στις πολεμικές επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά, τα λιμάνια ειδικά αυτό της Θεσσαλονίκης, τα πολεμικά πλοία και φυσικά οι στρατιωτικές βάσεις εντάσσονται πλήρως στους πολεμικούς σχεδιασμούς.
Μέσα σε αυτό το εύφλεκτο κοινωνικό περιβάλλον γεννιούνται πολύμορφες αντιστάσεις που συχνά ξεπερνούν τα όρια της αστικής νομιμότητας. Μαζικές διαδηλώσεις που διέπονται από συγκρουσιακές λογικές σε αντιπαράθεση με τον ρεφορμισμό. Εξεγέρσεις σε φυλακές με αιτήματα για τον «εξανθρωπισμό» τους, που συχνά καταλήγουν σε συμπλοκές με δεσμοφύλακες και τα ΜΑΤ.
Συμπλοκές με φασίστες και παρακρατικούς. Η παρουσία ένοπλων οργανώσεων τη δεκαετία του ‘90 συμβάλλει στο βάθεμα της σύγκρουσης με το Κράτος και το Κεφάλαιο στήνοντας ανάχωμα στις εκσυγχρονιστικές τάσεις του Κεφαλαίου και αμφισβητώντας έμπρακτα το κρατικό μονοπώλιο στη βία. Τη δεκαετία του ‘90, το αναρχικό κίνημα κάνει αισθητή την παρουσία του με σταθμό την εξέγερση του Πολυτεχνείου το ‘95, αλλά και με τη διαρκή και συνεχώς αυξανόμενη συγκρουσιακή διάθεσή του απέναντι στην εξουσία. Με εκατοντάδες εμπρηστικές επιθέσεις δηλώνει παρών στον κοινωνικό και ταξικό πόλεμο που έχει κηρύξει η τάξη των πλουσίων. Με καταλήψεις άδειων σπιτιών που μετατρέπονται σε εστίες αντίστασης και αγώνα. Με την συμμετοχή σε διαδηλώσεις, απεργίες και συγκρούσεις αποτελεί αδιαμφισβήτητα το κοινωνικό νεύρο που έχει ευαίσθητους αισθητήρες και αντανακλαστικά απέναντι στην κοινωνική αδικία και την ταξική εκμετάλλευση. Αποτελεί τον μοναδικό πολιτικό χώρο με πολιτικούς κρατούμενους στις φυλακές, γεγονός που υποδηλώνει την ασυνθηκολόγητη στάση του απέναντι στο Κράτος, στάση και πρακτική που εκφράζεται με συνέπεια και συνέχεια με αποτέλεσμα ως κορύφωση την εξέγερση του 2008.
Είναι προφανές πως σε μία ατζέντα δεν μπορεί να χωρέσει ολόκληρη η ιστορία των κοινωνικών και ταξικών αγώνων της δεκαετίας 1991-1999. Παρόλα αυτά θεωρούμε πως μέσα από την ανασκόπηση κάποιων κομβικών γεγονότων αναδεικνύεται από τη μία η πολυμορφία και η συχνότητα των κοινωνικών αγώνων και από την άλλη δίνεται ένα ενδεικτικό και ελπίζουμε χρήσιμο αρχείο σε κάθε αγωνιζόμενο και αγωνιζόμενη.
